قسمت ۱
نویسنده : مهدی فرج اللهی
اصل مطلب بدون مقدمه
بدون مقدمه می‌رویم سر اصل مطلب. اگر علاقه‌مندیم که طنزنویسی را یاد بگیریم در قدم اول باید درست‌نویسی را بیاموزیم.
اگر قرار است داستان طنز بنویسیم. در قدم اول باید داستان و انواع آن را خوب بشناسیم. بدانیم که عناصر تشکیل‌دهندۀ داستان چه هستند؟ بدانیم رمان، داستان بلند، داستان کوتاه، داستان کوتاهِ کوتاه چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
اگر قرار است شعر طنز بنویسم. باید قبل از آن با شعر آشنایی کامل داشته باشیم. انواع شعر را بدانیم. اگر می‌خواهیم طنز منظوم بسراییم باید قواعد عروض و قافیه و مسائل مرتبط با اوزان را بدانیم. با انواع شعر سنتی اعم از مثنوی، غزل، قصیده، رباعی، دوبیتی، مسمط، مخمس و … آشنا باشیم. کارکرد عناصر شعری را در شعر سپید بدانیم. اصول شکست وزن در شعر نیمایی را بدانیم.
یعنی نمی شود کسی به بهانۀ اینکه شعر منظوم طنز می‌سراید از وزن خارج شود و یا قافیه‌هایش ایراد داشته باشد و در پاسخ بگوید: طنز است دیگر! یا اینکه نثری روایی را بخواهد جای داستان جا بزند و بهانه‌اش همین باشد که : طنز است دیگر! یا هر نوع کوتاهی دیگری را در هر اثر دیگری به همین بهانه توجیه کند.
البته انکار نمی‌کنیم که هنجارشکنی هنرمندانه می‌تواند خوب باشد اما هنجارشکنی‌ای که هنرمندانه باشد؛ و خود نیازمند این است که فرد ابتدا هنجارهای هنری را درست بشناسد و این موضوع مطلبی است که در جای خود و در سطوح پیشرفته در مبحث خلاقیت هنری به آن خواهیم پرداخت.
خلاصه اینکه نوشتن داستان، شعر، نثر، نمایشنامه، فیلمنامه و … هر کدام برای خود اصول، شرایط و قواعدی دارد که باید به درستی رعایت شود و بعد از آن، در قدم بعدی، عناصر طنزآفرین در اثر استفاده شود. اثر طنز از این نظر مصداق این ضرب المثل است :«چونکه صد آید نود هم پیش ماست.»
مشق اول:
زیاد مطالعه کنیم. البته قرار نیست تمام مطالعات‌مان معطوف به آثار طنز باشد. اتفاقاً شایسته‌تر این است که آثار خوب کلاسیک را اول مطالعه کنیم و هر چقدر بیشتر بخوانیم بهتر است.
داستان‌های خوب از داستان‌نویس‌های خوب کشورمان و جهان را بخوانیم. اشعار زیبای شعرای خوب کشورمان را بخوانیم. آثار بزرگان ادبیات کشورمان همچون حافظ ، سعدی، مولوی و … را در برنامه مطالعاتی خودمان داشته باشیم. ما را از نوشتن اسامی تمامی بزرگان ادبیات کشورمان معذور بدارید. چرا که بزرگان فرهنگ و ادبیات غنی ایرانی و اسلامی آنقدر زیاد هستند که می‌بایست کل این نوشته را فقط به بردن نام آن عزیزان بزرگوار اختصاص دهیم که همین هم می‌دانم کافی نیست.
حالا که قرار است مطالعه کنیم با توجه به توضیحاتی که گفتم حواسمان باشد تا از مطالعۀ آثار طنز غافل نشویم. آثار متعددی برای مطالعه پیش رو است که برای شروع دو کتاب را پیشنهاد می کنم:
کتاب «قهوه قند پهلو» مجموعۀ شعر طنز از شاعران مختلف است که به همت امید مهدی‌نژاد گردآوری شده است و توسط انتشارات سورۀ مهر منتشر شده است.
کتاب «کبریت کم خطر» مجموعه داستان‌ها و نثرهای طنز است از نویسندگان مختلف که به همت علیرضا لبش گردآوری شده و توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
دلیل اینکه این دو کتاب را برای شروع معرفی کردم این است که می‌توانید یکجا با کلی آثار طنز بسیار خوب آشنا شوید که توسط دو طنزپرداز کاربلد و خبرۀ کشورمان گردآوری شده است. می‌توانید آنها را بخوانید و از خواندن آن آثار هم لذت ببرید و هم بیاموزید.
آموختن از خواندن و مطالعه کردن نیاز به دقت بسیار دارد. درک این موضوع که دقیقاً چه اتفاقی در اثر رخ می‌دهد و چرا رخ می‌دهد؟ اینکه چرا مطلبی زیباست؟ و چرا مطلب دیگری این طور نیست؟ نیاز به درک بالایی از اثر دارد. رسیدن به چنین درکی نیازمند فراگیری شگردها و نکات مربوط به آفرینش طنز است.
حالا که تکلیف اولین مشقمان مشخص شد می‌توانیم به سراغ موضوعات دیگر برویم و پیرامون آنها صحبت کنیم. چراکه نمی‌توان منتظر ماند تا شما تمامی شاهکارهای ادبی ایران و جهان را مطالعه کنید و البته نیازی هم به این نیست. جالب است بدانید که انجام همین مشق اول خود، عمری به درازا می‌کشد و تمامی نخواهد داشت. همانگونه که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «اطلبو العلم من المهد الی اللحد»
«چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی»
خواندن تمام شاهکارهای ادبی بیش از عمر آدمیزاد زمان می‌خواهد. برای همین تمامی ندارد. باید اولویت‌ها را با توجه به علاقه‌هایمان بشناسیم و آثاری را مطالعه کنیم که برای راهی که می‌خواهیم در پیش بگیریم ضروری ومناسب‌تر هستند. در هر زمان از زندگی‌تان در هر سطح و مرتبه‌ای هم که باشیم می‌توانیم یاد بگیریم.
خاستگاه خنده و طنز چیست؟
چه نظریه‌هایی دربارۀ خاستگاه خنده و طنز وجود دارد؟
انسان چگونه می‌خندد؟
انسان به چه چیزهایی می‌خندد؟
انواع شوخی و شوخ‌طبعی کدامند؟
تعریف مفاهیمی چون طنز، هزل، هجو، لطیفه، کمدی، فکاهی چیست؟
طنز، هزل، هجو، لطیفه، کمدی، فکاهی چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
شگردها و تکنیک‌های آفرینش طنز کدامند؟
کدامیک از این شگردها پرکاربردترند؟
چه زمانی از کدام شگرد می‌توان استفاده کرد؟
در فرصتی که پیش رویمان است سعی می‌کنیم تا به این سؤالات پاسخ داده و برای هر کدام از شگردها و اسرار طنزپردازی نمونه‌هایی خوب و مناسب ارائه دهیم.
پس با ما باشید تا با اصول و مبانی طنزپردازی آشنا شوید. شاید شما در آینده یکی از طنزپردازان خوب کشورمان شدید.
نوشته کارگاه طنز نویسی در مدرسه نویسندگی اولین بار در مدرسه نویسندگی. پدیدار شد.
