یکی از شگفت‌انگیزترین جلوه هاى طبیعت استان آذربایجان غربی غار سهولان است، غاری که یکی از مهمترین و کم نظیرترین غارهاى طبیعی کشور است.روستای سهولان در شهر مهاباد شاید تا همین ده سال پیش جزو یکی از روستاهای محروم استان آذربایجان غربی بود اما امروز به برکت وجود یک غار نه تنها به مهمترین جاذبه گردشگری استان تبدیل شده است بلکه در این روستا تقریبا یک نفر از هر خانواده در صنعت گردشگری فعال شده است.
غار سهولان را که یک غار آبی است را برای نخستین بار ژاک دمورگان جهانگرد فرانسوی در سال ١٨٩۶ با راهنمایی اهالی روستای سهولان در نزدیکی شهرستان مهاباد استان آذربایجان غربی کشف کرد و تا عمق ٢٠٠ متری آن پیش رفت.پس از آن نیز در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی یک هیئت غارنورد از دانشگاه آکسفورد در روستا اردو زده و با تجهیزات کاملی از غار دیدن کردند. با این حال این غار تا سال ۱۳۷۹ آماده پذیرایی از گردشگران نشد تا اینکه شهردارى مهاباد با ساماندهى، بخش هاى درونى و بیرونى آن را براى بازدید گردشگران از دومین غار آبی کشور بعد از غار علی صدر در همدان آماده کرد.
مسیر دسترسی
غار آبى و تاریخى « سهولان » در ۴۳ کیلومترى جنوب شرق مهاباد و در مسیر جاده میانبر مهاباد به بوکان (جاده برهان) واقع شده که از شهر بوکان نیز نزدیک به ۳۵ کیلومتر فاصله دارد. براى رسیدن به این غار از شهر سرسبز مهاباد، باید تپه ماهورهاى جاده برهان را پشت سرگذاشت تا در نقطه اى به روستاى «عیسى کند» رسید.
در روستاى عیسى کند جاده به دو مسیر تقسیم مى شود که مسیر مستقیم به بوکان و مسیر دست راست گردشگران را به روستای سهولان و غار معروف آن مى برد. غار سهولان نام خود را از روستایى که در آن قرار دارد گرفته است.
هر چند مردم محلی به این غار «لونه کوتر» یعنى لانه کبوتر مى گویند. کلمه سهول در زبان محلی کردی به معنای یخ است که شاید وجه تسمیه این غار مربوط به یخ بندان های طولانی زمستانی و خنکای تابستانی آن باشد.
قرار گرفتن این غار در میان رشته کوه هاى بلند با قله هاى سر به فلک کشیده و دره هاى عمیق کاملاً بکر و دست نخورده بر عظمت و زیبایى این پدیده شگفت طبیعت افزوده است.
به گفته کارشناسان این غار از قدیم الایام مورداستفاده مردم قرار گرفته و دراین رابطه سفال هایی مربوط به دوره اشکانی و جام مسی ایلخانی کشف شده است.
مردم روستا به یاددارند که درقسمت خشک غار گورهایی وجودداشته که به زمان حمله روس ها به منطقه و پناه گرفتن مردم به آن جا برمی گردد.
مسیر داخل غار
غار سهولان داراى دو دهانه است که به سمت جنوب باز شده اند و چند درخت تنومند جنگلى که از میان صخره ها سربرآورده اند سایه خود را بر دهانه اصلى غار انداخته اند که علاوه بر تأمین سایه براى گردشگران به طبیعت خشن و سرد محیط طراوتى دو چندان بخشیده اند.
همین که داخل این غار را می بینید تصاویری اسرار آمیز از دنیای اعماق زمین در مقابل چشمانتان به نمایش در می آید. چیزی که در لحظه ورود به غار توجهتان را جلب می کند خنکای دلپذیر غار است که آن را به مکان مناسب برای گشت و گذار تابستانی تبدیل کرده است.
حرکت در قسمت آبى دریاچه با قایق هاى پارویى امکانپذیر است ولى بخش خشکى را با پاى پیاده نیز مى توان مشاهده کرد. اسکله اى که گردشگران را به داخل تونل ها، دالان ها و دریاچه هاى غار مى برد ۴۵ متر پایین تر از دهانه اصلى قرار دارد که با ۱۰۶ پله بتونى پیچ درپیچ به کف دریاچه درون غار مى رسد.
هواى درون غار بسیار مرطوب و تاریک است که با کار گذاشتن صدها نورافکن امکان دید فراهم شده است. درجه حرارت در فصل تابستان و زمستان بین ۱۰ تا ۱۳ درجه سانتیگراد در نوسان است و رطوبت حاکم بر غار نیز بین ۷۰ تا ۸۰ درصد متغیر است که در اثر رطوبت بالا روى سنگ ها و صخره ها با خزه هاى سبز و قهوه اى پوشیده شده و گاهى قطرات آب از بالاى ایوان ها به روى سطح آب مى چکد.
در بدو ورود به درون غار بوى رطوبت همراه با بوى خفیف گوگرد به مشام مى رسد. در سفر آبى درون غار هر یک از گردشگران پس از دریافت یک جلیقه نجات در قایق ها قرار مى گیرند و حرکت آغاز مى شود. نخستین دریاچه پیش روى گردشگران حدود ۲۰۰ متر وسعت دارد که داراى آبى زلال و صاف است.
دالان بالاى سر این دریاچه افزون بر ۵۰ متر ارتفاع دارد و در انتهاى آن دو دالان باریک به عرض دو متر دیده مى شود که به دریاچه ها و دالان هاى بعدى باز مى شوند.
گردشگران در این سفر پر از رمز و راز با گذشت از دالان هاى تنگ و باریک سه حوضچه آبى بزرگ و کوچک را پشت سر مى گذارند تا به چهارمین و بزرگترین دریاچه برسند. این دریاچه حدود ۵۰۰ مترمربع وسعت دارد و در ۲۵۰ مترى اسکله قرار گرفته و آخرین نقطه اى است که بازدیدکنندگان بوسیله قایق طى مى کنند. متوسط عمق آب این دریاچه ۲۵ متر است و دالانى با ارتفاعى بیش از ۳۰ متر روى آن قرار گرفته که از چند تکه صخره عظیم یکپارچه تشکیل شده است.
به گفته قایقرانان از دریاچه چهارم به بعد حدود ۲۰۰ متر دیگر نیز توسط غارنوردان کشف شده ولى بدلیل باریک بودن تونل ها و نداشتن روشنایى ورود گردشگران به آن منطقه ممنوع اعلام شده است. در پایان سفر آبى، گردشگران از میان تونل ها و دالان هاى تنگ و باریک راه خود را به دهانه فرعى (دهانه خروجى) غار ادامه مى دهند. دهانه فرعى که به «لونه مالان» مشهور است با ارتفاعى حدود ۵۰ متر از سطح آبى غار با ۱۷۰ پله سنگى پیچ درپیچ به همان محوطه باز مى شود که دهانه اصلى نیز در آن قرار دارد.
مساحت کل این غار حدود دو هکتار تخمین زده مى شود که تاکنون ۳۰۰ متر از مسیر آبى و ۲۵۰ متر از مسیر خشکى آن کشف و ساماندهى شده است.
نوشته غار آبی سهولان مهاباد، غاری عجیب در دل آذربایجان غربی اولین بار در معرفی جاهای دیدنی ایران و جهان پدیدار شد.
